Andrzej Mencwel      

           

Janusz Korczak  – a nevelés mint lélekformálás

(Elhangzott 2012. december 10-én a Nincsenek gyerekek – emberek vannak. Janusz Korczak öröksége c. konferencián)  

 

Janusz Korczak –  wychowanie jako antropologia praktykowana

 

1.      Fenomen Korczaka – chodzi o to, aby jego życie i dzieło ująć jako całość integralną. Przekraczam podziały różnych rodzajów działań i gatunków pisarskich.

Projekt formacyjny, mała utopia, nowe człowieczeństwo.

W kontekście dynamicznej, pulsującej epoki – Młoda Polska jako Nowa Polska.

 

 2.      Biografia w tej całości jest jednością, jeśli nie od narodzin to od szkoły, aż do    wyjścia z getta, razem z dziećmi. Momenty przeistoczeń życiowych – modernistyczny literat, lekarz – społecznik, pisarz i publicysta lewicy, wychowawca: prawo dziecka do szacunku, człowieczeństwo w stawaniu.

 

3.      Homo homini versus homo rapax. Dziki kapitalizm przełomu tamtych wieków, zwłaszcza w “ziemi obiecanej”. Wyzyskiwani, poniżeni, wykluczeni – robotnicy, kobiety, dzieci: „najstarszy proletariat”, „klasa pańszczyźniana”, „połowa ludzkości”. Punkt Archimedesa – sieroty, dzieci ulicy, bezimienne.

 

4.      Emancypacja jako uczłowieczenie, uczłowieczenie jako współbycie. Maksymalizacja kooperacji przeciw maksymalizacji rywalizacji. Rywalizacja jako eliminacja, getto jako stężenie świata homo rapa.

Przekroczenie wszelkiego paternalizmu – „wychowanie wychowawcy przez     dzieci”. Czy można tworzyć homo homini? Czy można „rzeźbić dusze”?

 

 

Janusz Korczak – wychowanie jako rzeźbienie dusz

                         

           Chodzi o to, aby całe życie i dzieło Janusza Korczaka ująć w jednoczącej perspektywie i zarówno różne fazy jego działalności (lekarska, publicystyczna, literacka, wychowawcza), jak i różne gatunki wypowiedzi (felieton, proza, programy, teksty teoretyczne) odczytać jako wyrazy tego samego zasadniczo dążenia, takiej samej postawy wobec świata.

           Postawa ta kształtuje się jako odpowiedź na to wyzwanie, jakie stanowi do Korczaka świat zastany, rządzony walką o byt, siłą nie prawem, upokorzeniem i zniewoleniem słabych. Najsłabsze w tym świecie są dzieci – „klasa pańszczyźniana”, „najstarszy proletariat”. I też one, zwłaszcza „dzieci ulicy”, sieroty, bezdomne i bezimienne stają się opoką myśli Korczaka oraz całej jego działalności wychowawczej. Dziecko – to człowieczeństwo w trakcie narodzin, trzeba je więc formować od najmłodszych lat. Wychowanie jako paideia,
”rzeźbienie dusz”.

          Okupacyjne getto jako ekstrem zastanego świata „walki o byt”, a nie jego wyjątek. Korczak wobec antysemityzmu przedwojennego. Wobec Zagłady – przyświadczenie wartościom. „Pamiętnik” jako wyraz doświadczenia ostatecznego. Wyjście.